Luther en de Joden

Haatte Luther de Joden? Andere tijden.

De Lutherzegel van 1983 (herdenkingsjaar geboorte Maarten Luther in 1483) stelt een scheur voor: de breuk die Luther creëerde met de katholieke kerk en een versleten traditie. Luther wist door zijn boeken –in het Duits- het gehele volk aan te spreken. Nu wordt het Evangelie verkondigd, stelt Luther, er is maar één weg tot het heil , namelijk het geloof in Jezus Christus. Nu zouden de Joden wel tot geloof komen, en dat gebeurt niet. Sterker nog, ze verzetten zich tegen de nieuwe heilsweg en er gaan zelfs christenen over tot het joodse geloof. Dan is Luther fel, al eindigt hij , enkele dagen voor zijn dood, met een oproep om christelijke liefde te betonen en te bidden om bekering. Het is een theologisch standpunt dat hij inneemt, en als kind van zijn tijd reageert. De wederkomst is aanstaande, er is haast bij, ook dat nog.

Ik pleit ervoor de context waarin Luther iets zegt, en evengoed bij Erasmus, mee te nemen in onze beoordeling van uitspraken uit hun tijd, en dat houdt wel in: een beetje aandacht voor de geschiedenis. Het waren andere tijden. De maatstaven van toen zijn niet te vergelijken met die van onze tijd. Ik geef een paar voorbeelden:

-de boeken van Luther waren tot ver in de zestiende eeuw verboden in universiteitsbibliotheken, b.v. in Vlaanderen.

-volgelingen van de nieuwe leer moesten hun woongebieden verlaten als de landsheer katholiek bleef, maar ook andersom…de koppeling tussen land en religie was toen normaal.

-Karlstadt, de radicale reformator, moet Saksen verlaten als hij zijn (doperse?) ideeën doorzet in Orlamünde. Ook mag hij niet meer publiceren. Dit is een staaltje van Luthers intolerantie, ik moet er gelijk bij zeggen: op de meeste plaatsen was Karlstadt ook niet welkom. In Zwitserland heeft men meer sympathie voor zijn vernieuwingsplannen.

-wanneer in Wittenberg de invloed van de Reformatie afneemt, verlaat Luther ‘zijn’ stad (1545), heerlijk consequent als hij is…hij doet dus zelf, wat hij anderen aanraadt...

-het drukken van de Bijbel in de volkstaal kon de drukker zijn kop kosten, wat gebeurd is.

-hoe stond het met de sociale en politieke rechten in die dagen, wat was de positie van de vrouw eigenlijk ?

Ironie, spot, boers gedrag, teerheid, verdriet, woede, het komt bij Luther allemaal voor. Daarbij voelde hij de ongehoorde breuk van zijn tijd op een heel bijzondere wijze, zoals maar zelden voorkomt (Hans Lilje). Hij was een kanjer!

Luthers verzet tegen de Joden stamt uit dezelfde bron als zijn liefde tot het Oude Testament, schrijft Dr.W.J.Kooiman in zijn biografie van Luther.Hij heeft het Joodse volk van het Oude verbond lief, omdat het de Christus verwacht. Hij heeft moeite met de Joden van zijn dagen, omdat zij de Christus lasteren. En hij vraagt God barmhartigheid t.a.v. hen. Dat is niet de toon van een anti-semiet, volgens Kooiman. Tolerantie is en modern begrip.

Drie standbeelden in Farmsum

In de kerk te Farmsum (Gr.) staan drie standbeelden naast elkaar:

Zwingli, Luther en Calvijn. Op alle drie is wel wat aan te merken, toch staan deze beelden in een protestantse kerk. Tja, hoe tolerant wil je zijn?

Dit is een reactie op het artikel: Ook Erasmus haatte de Joden (nd 7-10-2015).

Als je googelt op dit onderwerp komt Luther en niet best vanaf. Zijn aanbevelingen zouden later in praktijk gebracht zijn.....

Ik zal niet ontkennen dat Luther heel grof is in zijn latere geschriften. Nogmaals, al was het gebruikelijk in zijn dagen om zo fel te debatteren, hij blijft grof.

Toch kom ik ook andere geluiden tegen. Luther was niet antisemitisch, maar zag hij de Joden als tegenstanders van de leer van de genade, en daar draait het om: het zijn theologische uitspraken. In de eindtijd van die dagen, zo dacht Luther, ziet hij de tegenstand toenemen: de contra-reformatie, de Turken in Europa, de Joden. Er is haast bij!

(Bron: Ds.C.van Atten, Kerk en Israël)

Excuses?

We leven in een tijd van excuses maken over alles wat er in het verleden verkeerd gegaan is, vanuit onze optiek.

Afstand nemen

Prof.Dr.H.J.Selderhuis zegt erover, dat afstand nemen van Luthers uitspraken beter is dan excuses maken, want dat is ook al eerder gebeurd. Ook moet je het breder zien, in de context van die tijd, al is het niet goed te praten.

Ook rabbijn Lody B. van de Kamp vindt een excuus over de uitlatingen van Luther zinloos.

In het rd van 3 okt.2015 licht hij zijn standpunt toe.

Luther had het zelf moeten doen.Wij zijn vijf eeuwen verder. Hij noemt het zelfs een uiting van een gebrek aan kennis van de geschiedenis. Luther staat namelijk aan het begin van een ontwikkeling, waarbij afstand genomen wordt van middeleeuwse standpunten over o.a. de Joden, maar ook over de duivel. Daarin is Maarten Luther een kind van zijn tijd. De Reformatie is vervolgens voor de kerken een zware strijd geweest, die ook veel slachtoffers gevraagd heeft. Luther zette de eerste stappen.